Wezwanie świadka w sprawie karnej i konsekwencje niestawiennictwa

Otrzymanie wezwania do stawiennictwa w charakterze świadka, w związku z toczącą się sprawą karną, u wielu osób budzi niepokój. Konieczność składania zeznań wiąże się często z ważeniem każdego słowa, z obawy przed narażeniem się na odpowiedzialność za zeznanie nieprawdy. Czasami zaś obawa przed uczestnictwem w procesie w roli świadka może wynikać z konieczności złożenia takich zeznań, które ujawniłyby okoliczności warunkujące odpowiedzialność karną świadka. Dla uniknięcia zbędnych komplikacji, warto zatem mieć świadomość o prawach i obowiązkach, które przysługują świadkowi.

Z przepisów Kodeksu postępowania karnego wynikają trzy główne obowiązki, które ciążą na świadku w postępowaniem karnym. Pierwszym z nich jest obowiązek stawiennictwa. Zgodnie z treścią art. 177 § 1 Kodeksu postępowania karnego, każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się. Niezależnie zatem od tego, czy świadek był już wielokrotnie wcześniej wzywany do złożenia zeznań, czy też jego zeznania nie wniosą wiele do sprawy, powinien on stawić się na wezwanie chyba, że występują okoliczności usprawiedliwiające jego nieobecność. Z tego samego przepisu wynika drugi z obowiązków świadka, tj. obowiązek złożenia zeznań. Co do zasady nie można odmówić składania zeznań, chyba, że wystąpią okoliczności opisane w przepisach procesowych.

Z niestawiennictwem na przesłuchaniu wiążą się konsekwencje, opisane w art. 285 § 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego. Omawiany przepis umożliwia nałożenie, na osobę która uchybiła obowiązkowi stawiennictwa, kary pieniężnej w wysokości do 3.000,00 zł. W przypadku dalszej odmowy stawienia się na wezwanie organu procesowego, może on zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka. Omawiany środek stosowany jest w ostateczności, jeżeli wezwania i nakładane kary pieniężne nie przynoszą skutku w postaci dobrowolnego stawiennictwa świadka na przesłuchaniu. Brak stawienia się na czynności z powodu choroby można usprawiedliwić, przedkładając zaświadczenie potwierdzające niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu procesowego, wystawionego przez lekarza sądowego.

Trzecim obowiązkiem, spoczywającym na świadku, jest obowiązek mówienia prawdy oraz jej niezatajania. Powyższe wynika z przepisu art. 233 § 1 Kodeksu karnego, który przewiduje odpowiedzialność karną za fałszywe zeznania. Przepisy procesowe również zakładają, że świadek będzie świadomy ciążącej na nim odpowiedzialności. Przed przesłuchaniem w postępowaniu przygotowawczym, świadek podpisuje bowiem oświadczenie, że został uprzedzony
o odpowiedzialności, zaś w przypadku przesłuchania na rozprawie przed sądem, świadek składa przyrzeczenie o treści wskazanej w art. 188 § 1 Kodeksu karnego. Od powyższego obowiązku nie istnieją wyjątki – świadek może jedynie uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Kodeks postępowania karnego przewiduje zaś wyjątki od obowiązku stawiennictwa i składania zeznań. Jeżeli świadek nie może stawić się na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody (jak np. przeszkody żywiołowe, powodzie, niemożność doprowadzenia świadka przebywającego w zakładzie karnym), przesłuchanie można przeprowadzić w miejscu jego pobytu. Nadto, Kodeks postępowania karnego umożliwia także przesłuchanie za pomocą urządzeń umożliwiających przeprowadzenie czynności na odległość, tj. w formie wideokonferencji.

W określonych sytuacjach, świadkowie mają również prawo odmowy składania zeznań. Tego rodzaju prawo przysługuje osobom najbliższym dla oskarżonego, bądź też osobie, która w innej toczącej się sprawie jest oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Także świadkowie, obowiązani do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (tajemnica zawodowa i służbowa) mogą odmówić składania zeznań, lecz wyłącznie co do okoliczności, na które rozciąga się powyższy obowiązek. Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym.

Obowiązek stawiennictwa na przesłuchanie, jak również obowiązek składania zeznań jest zatem szeroko zakrojony, z jedynie nielicznymi wyjątkami wobec jego stosowania. Brak stawienia się na czynności wiąże się z dolegliwymi konsekwencjami, zaś odmowa złożenia zeznań jest możliwa wyłącznie w określonych przypadkach. W przypadku dalszych obaw związanych z udziałem w przesłuchaniu, warto jest skonsultować się z prawnikiem. Specjalista od prawa karnego zapewni przestrzeganie Twoich praw jako świadka, jak również będzie czuwał nad należytym przebiegiem przesłuchania.