Sprawa o ubezwłasnowolnienie całkowite

Zdarzają się sytuacje, w których bliska osoba, najczęściej wskutek choroby, traci zdolność do racjonalnego podejmowania decyzji o sobie. Taka osoba jest podatna na manipulacje, czy też
na niekorzystne dysponowanie swoim majątkiem ze względu na brak rozeznania co do znaczenia podejmowanych przez siebie czynności. W takiej sytuacji, celem zapewnienia skutecznej ochrony interesów takiej osoby, jak również umożliwienia podejmowania w jej imieniu istotnych życiowych decyzji, konieczne może stać się wystąpienie do sądu z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie.

Postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie regulowane jest przez przepisy
art. 544 – 560¹ Kodeksu postępowania cywilnego, zaś same podstawy ubezwłasnowolnienia całkowitego reguluje Kodeks cywilny w art. 13. Przepis ten stanowi, że osoba która ukończyła
lat trzynaście może zostać ubezwłasnowolniona jeżeli nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, zwłaszcza pijaństwa lub narkomanii. Postępowanie przed sądem cywilnym ma zatem na celu wykazanie istnienia wyżej wykazanego zaburzenia oraz że ma ono taki wpływ
na osobę, że nie jest ona w stanie podejmować w sposób racjonalny decyzji.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć wyłącznie określona kategoria podmiotów – małżonek osoby, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jak również jej przedstawiciel ustawowy. Jeżeli jednak dana osoba ma przedstawiciela ustawowego, to jej krewni nie mogą złożyć wniosku. Postępowanie toczy się przed sądem okręgowym, właściwym miejscowo według miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek, bądź też miejsca jej pobytu. Z mocy prawa uczestnikami postępowania, prócz wnioskodawcy, jest osoba wobec której sprawa jest prowadzona, jej małżonek oraz przedstawiciel ustawowy. Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora, a możliwość dołączenia mają organizacje pozarządowe, których zadaniem statutowym jest ochrona praw osób niepełnosprawnych.

Po wszczęciu postępowania niezwłocznie wysłuchuje się osoby, której wniosek dotyczy,
z udziałem biegłego psychologa. W zależności od stanu zdrowia, powołuje się także biegłego psychiatrę lub neurologa. Następnie, jeżeli konieczna jest ochrona osoby, której dotyczy wniosek, lub jej mienia, sąd z urzędu lub na wniosek uczestnika ustanawia doradcę tymczasowego. Wniosek o ustanowienie doradcy złożyć można w trakcie trwania postępowania, jednak zaleca się zawarcie go już w pierwszym piśmie w sprawie.

Kodeks postępowania cywilnego ściśle określa ramy postępowania. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić w związku z chorobą psychiczną bądź niedorozwojem umysłowym, sąd zażąda od wnioskodawcy przedstawienia stosownego zaświadczenia lekarskiego. W ramach postępowania dowodowego obligatoryjnie zleca się przeprowadzenie badania przez biegłych z zakresu psychiatrii, neurologii oraz psychologii. Jeżeli wynika to z opinii, sąd może zarządzić obserwację osoby której dotyczy wniosek w zakładzie leczniczym. Przedmiot postępowania dowodowego określony jest ściśle w art. 554¹ Kodeksu postępowania cywilnego
i dotyczy on ustalenia stanu zdrowia, sytuacji osobistej, zawodowej i majątkowej osoby której dotyczy wniosek, rodzaj spraw wymagających prowadzenia oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych. Materiał dowodowy winien być jak najszerszy i w doktrynie prawa cywilnego akcentuje się konieczność działania sądu z urzędu w takich sprawach.

Wydanie orzeczenia w sprawie nastąpić może wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy.
W postanowieniu sąd stwierdza, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy częściowe i z jakiego powodu zostało orzeczone. Następnie odpis prawomocnego orzeczenia przesyłany jest sądowi opiekuńczemu, w związku z koniecznością wyznaczenia dla osoby ubezwłasnowolnionej opiekuna. Po wydaniu postanowienia istnieją możliwości zmiany jego treści – poprzez wniosek o zmianę
ubezwłasnowolnienia na częściowe, bądź całkowite uchylenie orzeczenia. Sąd może podjąć działania w tym zakresie na wniosek, ale jest również uprawniony do działania z urzędu. Nadto, przepisy Kodeksu postępowania cywilnego uprawniają samą osobę ubezwłasnowolnioną
do złożenia wniosku o uchylenie bądź zmianę postanowienia.

Ze względu na wagę sprawy, postępowania w sprawach o ubezwłasnowolnienie powinny być prowadzone pieczołowicie i szczegółowo. Wręcz wymagana jest obecność profesjonalnego pełnomocnika, o czym zresztą wspomina art. 560¹ Kodeksu postępowania cywilnego. Celem przygotowania się do prowadzenia sprawy i szczegółowego jej opracowania, konieczne jest zatem odpowiednio wczesne zasięgnięcie porady prawnika. Specjalista od spraw o ubezwłasnowolnienie pomoże zgromadzić dokumentację i zapewni reprezentację na każdym etapie sprawy.